τηλεσκόπιο και φωτογραφίες της σελήνης

παρατήρηση της Σελήνης (8 Μαρτίου 2009)
Φωτογραφίες από το Χρήστο Ιορδανίδη

Αστρονομικά όργανα των Αρχαίων

1. Αστρολάβος: Επινοήθηκε κατά την εποχή του Ιππάρχου (2ος π.Χ. αιώνας) και το χρησιμοποιούσαν οι αστρονόμοι για να υπολογίζουν τα ύψη των αστέρων από τον ορίζοντα και τις εκλειπτικές συντεταγμένες. Ο επίπεδος αστρολάβος, τον οποίο επινόησε ο Ίππαρχος, επέτρεπε τη στερεογραφική προβολή σφαίρας. Με τη βοήθεια της προβολής αυτής βρισκόταν με ακρίβεια η ώρα κατά την οποία γινόταν η παρατήρηση ενός αστέρα. Ο επίπεδος αστρολάβος χρησίμευε και για την επίλυση σφαιρικών τριγώνων.

2. Γνώμονας: Ένα από τα πιο απλά και πιο πολύτιμα όργανα που χρησίμευε για τον καθορισμό πολλών αστρονομικών φαινομένων και γεωγραφικών στοιχείων (καθορισμός μεσημβρινής γραμμής, διάρκειας έτους, γεωγραφικού πλάτους, απόκλισης Ήλιου, κ.ά.). Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον γνώμονα ήταν ο Αναξίμανδρος.

3. Διόπτρα: Υπήρχε η διόπτρα του Πυθέου που η ύπαρξη του βεβαιώνεται από το γεγονός ότι ο Πυθέας είχε εντοπίσει ότι ο βόρειος ουράνιος πόλος και ο πολικός αστέρας δεν συμπίπτουν. Η διόπτρα του Ιππάρχου που χρησίμευε για την εκτίμηση της φαινόμενης διαμέτρου του Ήλιου και της Σελήνης. Με τη διόπτρα ο Ίππαρχος υπολόγισε την απόσταση και το πραγματικό μέγεθος των δύο αυτών αστέρων. Η διόπτρα του Ήρωνος, που χρησίμευε για διάφορες γεωδαιτικές και αστρονομικές μετρήσεις. Η διόπτρα του Αρχιμήδη που είχε τοποθετηθεί στην κορυφή του φάρου της Αλεξάνδρειας και τέλος η διόπτρα του Δικαιάρχου.

4. Ηλιακό ρολόι: Πρώτος εφευρέτης και κατασκευαστής του θεωρείται ο Απολλώνιος ο Περγαίος. Βελτιώσεις επέφερε αργότερα ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.

5. Κλεψύδρα: Όργανο για τη μέτρηση της ισημερινής ώρας. Η κλεψύδρα θεωρείται εφεύρεση του Κτησιβίου.

6. Ουράνια σφαίρα: Μια απλή περιστρεφόμενη σφαίρα με τους κύριους κύκλους χαραγμένους πάνω της. Πρώτος κατασκευαστής της ουράνιας σφαίρας θεωρείται κατά τους μυθικούς χρόνους ο Χείρων και κατά τους ιστορικούς ο Θαλής. Ο Εύδοξος βελτίωσε τη σφαίρα σημειώνοντας τους γνωστούς αστερισμούς και τους μεγάλους αστέρες. Ένα είδος σφαίρας χρησιμοποιούσαν ο Αναξίμανδρος και ο Ίππαρχος. Μία βελτιωμένη παραλλαγή ήταν και η "μεταπτωτική σφαίρα" στην οποία μπορούσε να ληφθεί υπ' όψη η μετατόπιση της θέσης των πόλων του Ουρανού κατά 1° ανά 73 έτη.

7. Σκάφη: Την χρησιμοποίησε ο Ερατοσθένης για να επιτύχει τη μέτρηση της Γης, ενώ ο επινοητής της αναφέρεται πως ήταν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.

8. Υπολογιστής των Αντικυθήρων: Ίσως το πιο διάσημο όργανο πρωτοποριακό και μεγάλης ακρίβειας. Πιθανολογείται ότι τον εφεύρε ο Αρχιμήδης ή κάποιος μαθητής του Ποσειδωνίου. Ο υπολογιστής που βρέθηκε το 1900 στο βυθό των Αντικυθήρων, ήταν ένας ημερολογιακός μηχανισμός που έδειχνε τις κινήσεις του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης σε διάφορες φάσεις. Η κατασκευή του ανάγεται στον 1o π.X. αιώνα.

9. Ωρολόγιο του Αρχιμήδη: Πρόκειται για ένα ρολόι με μηχανισμό, όπου αντί του ελατηρίου χρησιμοποιούνταν ροή νερού.

10. Κρίκος: Όργανο που έδινε το ύψος του Ήλιου όταν μεσουρανούσε.

(από το http://www.physics4u.gr/articles/2009/astronomia1.html)

η πρώτη καταγραμμένη ηλιακή έκλειψη

Η πρώτη καταγραμμένη αναφορά ηλιακής έκλειψης έρχεται από την Κίνα το 2136 ή 2159 π.Χ. Οι υπηρέτες Χο και Χι θανατώθηκαν από τον αυτοκράτορα γιατί δεν κατάφεραν να προβλέψουν την έκλειψη. Στην Κίνα πίστευαν ότι ένας δράκος καταπίνει τον ήλιο.

από τη el.wikipedia.org (εδώ)

Έκλειψη ηλίου στα Ευαγγέλια

αναφορά για έκλειψη ηλίου κατά τη διάρκεια της Σταύρωσης γίνεται από τους τρεις Ευαγγελιστές - με εξαίρεση τον Ιωάννη.

κατά Λουκάν, ΚΓ' 44

κατά Ματθαίον, ΚΖ' 45

κατά Μάρκον, ΙΕ' 33

Άλλες εκλείψεις ηλίου στη αρχαία ελληνική γραμματεία

ο Όμηρος αναφέρει για την ημέρα της σφαγής των μνηστήρων από τον Οδυσσέα (16η Απριλίου 1178 π.Χ.)και χάθηκε στα ουράνια
ο ήλιος και γύρω απλώθηκε στον κόσμο μαύρη αντάρα
Ομήρου Οδύσσεια, υ 356-357

Ο Αρχίλοχος ανέφερε για την ολική έκλειψη ηλίου της 6ης Απριλίου του 648 π.Χ.

ο Δίας, ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών,
μετέτρεψε τη μέρα σε νύκτα κρύβοντας το φως
του απαστράπτοντος ηλίου, και βαθύς φόβος κυρίευσε τους ανθρώπους.
Αρχίλοχος, fragmenta, 122, 2-4

Αναφορά σε έκλειψη ηλίου κάνει και ο Θουκυδίδης. Συγκεκριμένα καταγράφει:

Κατά τη διάρκεια του ίδιου καλοκαιριού (εννοεί το έτος 431 π.Χ) και κατά την πρώτη μέρα της νέας σελήνης, όταν και μόνον, όπως φαίνεται τέτοιο φαινόμενο μπορεί να συμβεί, ο Ήλιος χάθηκε μετά το μεσημέρι και πάλι γέμισε ο δίσκος του, αφού πρώτα αυτός έγινε σα μισοφέγγαρο και φάνηκαν και μερικά αστέρια.
Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Β' 28

Άλλες πληροφορίες για για το Θαλή

Οι κυριότερες πηγές πληροφόρησης που έχουμε για τον Θαλή είναι ο Ηρόδοτος και ο Διογένης Λαέρτιος. Ο Θαλής γεννήθηκε το 624 π.Χ. και πέθανε το 548 π.Χ. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, που έζησε ενάμιση αιώνα αργότερα, είχε φοινικικό αίμα, ήταν δηλαδή Σημίτης, κατ' άλλους συγγραφείς ήταν Μιλήσιος, αριστοκρατικής καταγωγής· το όνομα του πατέρα του, Εξάμυος, είναι καρικό, ενώ της μητέρας του, της Κλεοβουλίνης, ελληνικό. Ήταν σύγχρονος των Λυδών βασιλέων Αλυάττη και Κροίσου, του βασιλιά των Περσών Κύρου και του Σόλωνα του Αθηναίου.
Κατά τον Αριστοτέλη (Μετά τα Φυσικά, Ι, 983 β 20), ο Θαλής ο Μιλήσιος ήταν ο ιδρυτής της φιλοσοφίας των «φυσικών» που ασχολούνταν με την αναζήτηση φυσικών αιτίων και αποστρέφονταν συνεπώς τις ερμηνείες των «θεολόγων», οι οποίοι κατέφευγαν σε μύθους. Ο Θαλής συγκαταλεγόταν στους επτά Σοφών.

Υπάρχουν δύο γνωστά περιστατικά που τον παρουσιάζουν με διαφορετικό τρόπο. Το πρώτο βρίσκεται στον Θεαίτητο του Πλάτωνα (174α):

(όπως ακριβώς με το Θαλή που μελετούσε τα άστρα και, βλέποντας πάνω, έπεσε σε πηγάδι και κάποια χαριτωμένη δούλα από τη Θράκη λέγεται πως τον κορόιδεψε ότι, ενώ θέλει να γνωρίζει όσα είναι στον ουρανό, αγνοεί όσα βρίσκονται μπροστά στα πόδια του).

Το δεύτερο στα Πολιτικά του Αριστοτέλη (Ι, 11, 1259 α 10):
(ενώ τον κορόιδευαν για τη φτώχεια του επειδή τάχα είναι ανώφελη η σοφία του, λένε ότι, προβλέποντας, χάρη στις αστρονομικές του γνώσεις, πως η σοδειά της ελιάς θα 'ταν καλή κι ενώ ήταν ακόμα χειμώνας, βρήκε λίγα χρήματα κι έκλεισε, δίνοντας εγγύηση, όλα τα ελαιοτριβεία της Μιλήτου και της Χίου αντί ελάχιστου ενοικίου αφού δεν υπήρχε κανείς άλλος που να δίνει περισσότερα. Όταν πια έφτασε η εποχή, καθώς ξαφνικά και ταυτόχρονα ήταν απαραίτητα πολλά ελαιοτριβεία, ο Θαλής τα υπενοικίαζε όσο ήθελε, κερδίζοντας έτσι πολλά χρήματα αλλά και αποδεικνύοντας ότι είναι εύκολο για τους σοφούς να πλουτίσουν αν το θέλουν, όμως ενασχολήσεις δεν αποσκοπούν σ’ αυτό).

Εκτός από τη μέτρηση του ύψους των πυραμίδων και την πρόβλεψη της έκλειψης ηλίου στο Θαλή αποδίδονται ακόμα:
Η παρατήρηση ότι η Μεγάλη Άρκτος, την οποία ακολουθούσαν συνήθως οι Φοίνικες, ήταν για τους ναυτικούς καλύτερο μέσο προσανατολισμού, ώστε να βρίσκουν τον πόλο, παρά η Μικρή Άρκτος, με την οποία εντόπιζαν το στίγμα τους οι Έλληνες θαλασσοπόροι.
Μια Ναυτική Αστρολογία, αν και πιθανότερο είναι να μην έγραψε τίποτα∙ μια άλλη παράδοση τον φέρει να έχει διαιρέσει πρώτος αυτός το έτος σε 365 ημέρες, κατανέμοντας τες σε 30 ανά μήνα.

Σχετικά με τις μαθηματικές του γνώσεις ο Πρόκλος (410-485 μ.Χ.), Σχόλια εις το πρώτον των Ευκλείδου Στοιχείων, 65,7 γράφει:
(ο Θαλής πρώτα αφού πήγε στην Αίγυπτο, μετέφερε τη θεωρία αυτή στην Ελλάδα και πολλά ο ίδιος ανακάλυψε, εισηγήθηκε πολλές αρχές στους μεταγενέστερους)
Επίσης, πάλι στα Σχόλια εις το πρώτον των Ευκλείδου Στοιχείων, 157, 10 γράφει:
(Ο Θαλής πρώτος λένε ότι απέδειξε τη διχοτόμηση του κύκλου από τη διάμετρό του, αιτία της διχοτόμησης είναι το γεγονός ότι η ευθεία - διάμετρος θα περνά οπωσδήποτε από το κέντρο του κύκλου)

Ακόμη, ο Πρόκλος του αποδίδει και τις εξής ανακαλύψεις:
i) Οι γωνίες της βάσης ενός ισοσκελούς τριγώνου είναι ίσες.
ii) Οι κατά κορυφήν γωνίες δύο ευθειών που τέμνονται είναι ίσες μεταξύ τους.
iii) Η εγγεγραμμένη στο ημικύκλιο γωνία είναι πάντα ορθή (λέγεται μάλιστα ότι η ανακάλυψη αυτή ενθουσίασε τόσο πολύ τον Θαλή, που θυσίασε ένα βόδι).
iv) Ένα τρίγωνο είναι δυνατόν να ορισθεί αν είναι γνωστή η βάση του και οι γωνίες της (το θεώρημα αυτό επιτρέπει τον υπολογισμό της απόστασης των πλοίων μέσα στη θάλασσα).
v) Στις προτάσεις αυτές προστίθεται και το «θεώρημα του Θαλή»: κάθε παράλληλος της πλευράς ενός τριγώνου ορίζει δύο όμοια τρίγωνα.

Τέλος, του αποδίδεται η περίφημη ρήση «γνώθι σαυτόν»

Η ολική έκλειψη ηλίου στις 29ης Μαρτίου 2006

Παρουσίαση για τις εκλείψεις ηλίου και συγκεκριμένα για την ολική έκλειψη ηλίου, στις 29ης Μαρτίου 2006, που ήταν ορατή από το Καστελόριζο.

Το PowerPoint, που έκανε ο Σταμάτης Δανιήλας, ΠΕ 19, 5ο Γυμνάσιο Ρόδου, μπορείτε να το βρείτε ΕΔΩ

Άλλες πληροφορίες για την έκλειψη της 29ης Μαρτίου 2006:

1. Η ερασιτεχνική αστρονομία στην Ελλάδα
2. Πανεπιστήμιο Αθήνας
3. Σύλλογος Ερασιτεχνικής Αστρονομίας Θράκης

Ο Θαλής και η έκλειψη ηλίου (28 Μαΐου 585 π.Χ) μετάφραση

Ηροδότου Μούσαι, ιστοριών πρώτη επιγραφόμενη Κλειώ

μετάφραση του αρχαίου κειμένου

(74... ακόμα έκαναν και μια νυχτερινή μάχη· [2]κατά τον έκτο χρόνο και ενώ ήταν ισάξιοι στην αναμέτρηση, αφού έγινε συμπλοκή, συνέβη ώστε, καθώς διεξάγονταν μάχη, η μέρα να γίνει ξαφνικά νύχτα. Ο Θαλής ο Μιήσιος προανέφερε στους Ίωνες ότι θα συμβεί αυτή η έκλειψη προσδιορίζοντας ως ορόσημο τη χρονιά αυτή κατά την οποία συνέβη η μεταβολή. [3] Οι Λύδοι και οι Μήδοι, όταν είδαν να σκοτεινιάζει ενώ ήταν μέρα, σταμάτησαν τη μάχη και βιάστηκαν γρήγορα και οι δυο τους να συναφθεί ειρήνη μεταξύ τους).

Ο Θαλής και η έκλειψη ηλίου (28 Μαΐου 585 π.Χ)

αρχαίο κείμενο

η μέτρηση του ύψους του σχολικού κτιρίου

χωρίς μεγάλες ετοιμασίες

τη ράβδο στήνοντας

όποιον λόγο είχε η σκιά προς τη σκιά, τον ίδιο είχε και το κτίριο προς τη ράβδο

Ο Θαλής και η μέτρηση του ύψους της πυραμίδας (μετάφραση)

κείμενο 1
τη ράβδο στήνοντας στην άκρη της σκιάς που η πυραμίδα δημιουργούσε, καθώς από την ακτίνα του ήλιου έγιναν δύο τρίγωνα έδειξες, όποιον λόγο είχε η σκιά προς τη σκιά, τον ίδιο είχε και η πυραμίδα προς τη ράβδο

Θαλής, testimonia, fragment 21, 3-6.

κείμενο 2
και γιά την καταμέτρηση της πυραμίδας ευχαριστήθηκε πάρα πολύ, γιατί, χωρίς μεγάλες ετοιμασίες και χωρίς να χρειαστείς κανένα όργανον, έθεσες μόνον τη ράβδο σου στο άκρον της σκιάς της πυραμίδας, και, αφού σχηματίστηκαν με την επαφήν της ακτίνας του ηλίου δύο τρίγωνα, απέδειξες ότι ό,τι λόγον είχε η σκιά προς την σκιά, τον ίδιον είχε και η πυραμίδα προς τη ράβδο.

Πλούταρχος, των επτά σοφών συμπόσιο 147a5-10

Ο Θαλής και η μέτρηση του ύψους της πυραμίδας

αρχαίο κείμενο 1αρχαίο κείμενο 2

μαθηματικό κείμενο

ομάδα εργασίας

Πρώτη συνάντηση στη μικρή βιβλιοθήκη του σχολείου, που είναι ανοιχτή κάθε μέρα κατά τη διάρκεια του μεγάλου διαλείμματος.

το πρόγραμμα

Το πρόγραμμα πολιτιστικού θέματος "Αστρονομία και Αρχαία Ελληνική Γραμματεία" πραγματοποιείται στο 3ο Λύκειο Δράμας κατά τη σχολική χρονιά 2008-09. Συμμετέχουν κυρίως μαθητές της Β΄ Λυκείου που έχουν επιλέξει να παρακολουθήσουν το μάθημα της Αστρονομίας.
Υπεύθυνοι καθηγητές είναι ο Κυριάκος Γρηγοριάδης, μαθηματικός που διδάσκει και το μάθημα της Αστρονομίας και ο Βασίλης Συμεωνίδης, φιλόλογος. Διευθυντής του 3ου Λυκείου είναι ο Ελευθέριος Ησαΐας και υπεύθυνη των πολιτιστικών προγραμμάτων η Μαρία Στυλίδου.
Στους στόχους του προγράμματος περιλαμβάνονται: η ενθάρρυνση των μαθητών να ασχοληθούν με πτυχές της φύσης και της γνώσης της φύσης, η διαθεματική προσέγγιση ενός γνωστικού αντικειμένου, η καλλιέργεια του συνεργατικού πνεύματος.
Αυτό το ιστολόγιο παρακολουθεί την εξέλιξη του προγράμματος.