τηλεσκόπιο και φωτογραφίες της σελήνης

παρατήρηση της Σελήνης (8 Μαρτίου 2009)
Φωτογραφίες από το Χρήστο Ιορδανίδη

Αστρονομικά όργανα των Αρχαίων

1. Αστρολάβος: Επινοήθηκε κατά την εποχή του Ιππάρχου (2ος π.Χ. αιώνας) και το χρησιμοποιούσαν οι αστρονόμοι για να υπολογίζουν τα ύψη των αστέρων από τον ορίζοντα και τις εκλειπτικές συντεταγμένες. Ο επίπεδος αστρολάβος, τον οποίο επινόησε ο Ίππαρχος, επέτρεπε τη στερεογραφική προβολή σφαίρας. Με τη βοήθεια της προβολής αυτής βρισκόταν με ακρίβεια η ώρα κατά την οποία γινόταν η παρατήρηση ενός αστέρα. Ο επίπεδος αστρολάβος χρησίμευε και για την επίλυση σφαιρικών τριγώνων.

2. Γνώμονας: Ένα από τα πιο απλά και πιο πολύτιμα όργανα που χρησίμευε για τον καθορισμό πολλών αστρονομικών φαινομένων και γεωγραφικών στοιχείων (καθορισμός μεσημβρινής γραμμής, διάρκειας έτους, γεωγραφικού πλάτους, απόκλισης Ήλιου, κ.ά.). Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον γνώμονα ήταν ο Αναξίμανδρος.

3. Διόπτρα: Υπήρχε η διόπτρα του Πυθέου που η ύπαρξη του βεβαιώνεται από το γεγονός ότι ο Πυθέας είχε εντοπίσει ότι ο βόρειος ουράνιος πόλος και ο πολικός αστέρας δεν συμπίπτουν. Η διόπτρα του Ιππάρχου που χρησίμευε για την εκτίμηση της φαινόμενης διαμέτρου του Ήλιου και της Σελήνης. Με τη διόπτρα ο Ίππαρχος υπολόγισε την απόσταση και το πραγματικό μέγεθος των δύο αυτών αστέρων. Η διόπτρα του Ήρωνος, που χρησίμευε για διάφορες γεωδαιτικές και αστρονομικές μετρήσεις. Η διόπτρα του Αρχιμήδη που είχε τοποθετηθεί στην κορυφή του φάρου της Αλεξάνδρειας και τέλος η διόπτρα του Δικαιάρχου.

4. Ηλιακό ρολόι: Πρώτος εφευρέτης και κατασκευαστής του θεωρείται ο Απολλώνιος ο Περγαίος. Βελτιώσεις επέφερε αργότερα ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.

5. Κλεψύδρα: Όργανο για τη μέτρηση της ισημερινής ώρας. Η κλεψύδρα θεωρείται εφεύρεση του Κτησιβίου.

6. Ουράνια σφαίρα: Μια απλή περιστρεφόμενη σφαίρα με τους κύριους κύκλους χαραγμένους πάνω της. Πρώτος κατασκευαστής της ουράνιας σφαίρας θεωρείται κατά τους μυθικούς χρόνους ο Χείρων και κατά τους ιστορικούς ο Θαλής. Ο Εύδοξος βελτίωσε τη σφαίρα σημειώνοντας τους γνωστούς αστερισμούς και τους μεγάλους αστέρες. Ένα είδος σφαίρας χρησιμοποιούσαν ο Αναξίμανδρος και ο Ίππαρχος. Μία βελτιωμένη παραλλαγή ήταν και η "μεταπτωτική σφαίρα" στην οποία μπορούσε να ληφθεί υπ' όψη η μετατόπιση της θέσης των πόλων του Ουρανού κατά 1° ανά 73 έτη.

7. Σκάφη: Την χρησιμοποίησε ο Ερατοσθένης για να επιτύχει τη μέτρηση της Γης, ενώ ο επινοητής της αναφέρεται πως ήταν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.

8. Υπολογιστής των Αντικυθήρων: Ίσως το πιο διάσημο όργανο πρωτοποριακό και μεγάλης ακρίβειας. Πιθανολογείται ότι τον εφεύρε ο Αρχιμήδης ή κάποιος μαθητής του Ποσειδωνίου. Ο υπολογιστής που βρέθηκε το 1900 στο βυθό των Αντικυθήρων, ήταν ένας ημερολογιακός μηχανισμός που έδειχνε τις κινήσεις του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης σε διάφορες φάσεις. Η κατασκευή του ανάγεται στον 1o π.X. αιώνα.

9. Ωρολόγιο του Αρχιμήδη: Πρόκειται για ένα ρολόι με μηχανισμό, όπου αντί του ελατηρίου χρησιμοποιούνταν ροή νερού.

10. Κρίκος: Όργανο που έδινε το ύψος του Ήλιου όταν μεσουρανούσε.

(από το http://www.physics4u.gr/articles/2009/astronomia1.html)

η πρώτη καταγραμμένη ηλιακή έκλειψη

Η πρώτη καταγραμμένη αναφορά ηλιακής έκλειψης έρχεται από την Κίνα το 2136 ή 2159 π.Χ. Οι υπηρέτες Χο και Χι θανατώθηκαν από τον αυτοκράτορα γιατί δεν κατάφεραν να προβλέψουν την έκλειψη. Στην Κίνα πίστευαν ότι ένας δράκος καταπίνει τον ήλιο.

από τη el.wikipedia.org (εδώ)

Έκλειψη ηλίου στα Ευαγγέλια

αναφορά για έκλειψη ηλίου κατά τη διάρκεια της Σταύρωσης γίνεται από τους τρεις Ευαγγελιστές - με εξαίρεση τον Ιωάννη.

κατά Λουκάν, ΚΓ' 44

κατά Ματθαίον, ΚΖ' 45

κατά Μάρκον, ΙΕ' 33

Άλλες εκλείψεις ηλίου στη αρχαία ελληνική γραμματεία

ο Όμηρος αναφέρει για την ημέρα της σφαγής των μνηστήρων από τον Οδυσσέα (16η Απριλίου 1178 π.Χ.)και χάθηκε στα ουράνια
ο ήλιος και γύρω απλώθηκε στον κόσμο μαύρη αντάρα
Ομήρου Οδύσσεια, υ 356-357

Ο Αρχίλοχος ανέφερε για την ολική έκλειψη ηλίου της 6ης Απριλίου του 648 π.Χ.

ο Δίας, ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών,
μετέτρεψε τη μέρα σε νύκτα κρύβοντας το φως
του απαστράπτοντος ηλίου, και βαθύς φόβος κυρίευσε τους ανθρώπους.
Αρχίλοχος, fragmenta, 122, 2-4

Αναφορά σε έκλειψη ηλίου κάνει και ο Θουκυδίδης. Συγκεκριμένα καταγράφει:

Κατά τη διάρκεια του ίδιου καλοκαιριού (εννοεί το έτος 431 π.Χ) και κατά την πρώτη μέρα της νέας σελήνης, όταν και μόνον, όπως φαίνεται τέτοιο φαινόμενο μπορεί να συμβεί, ο Ήλιος χάθηκε μετά το μεσημέρι και πάλι γέμισε ο δίσκος του, αφού πρώτα αυτός έγινε σα μισοφέγγαρο και φάνηκαν και μερικά αστέρια.
Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Β' 28